Die herindeling ging per 1 januari 1968 van start, de nieuwe, grotere raad werd een maand eerder verkozen, op 1 december. Maar al eerder dat jaar, 1967, mochten de kiezers – en dan dus niet alleen in groot Helmond maar landelijk – op naar het stemhok, ter gelegenheid van de Kamerverkiezingen. De uitslag van deze verkiezingen op 15 februari was vast een weerspiegeling van de toegenomen onrust onder de kiezer. Voor het eerst mochten de 21-23 jarigen stemmen en daarnaast was er een spraakmakende nieuwkomer: D’66. Het resultaat was een voor die tijd spectaculaire verschuiving: maar liefst 16 zetels veranderden van partij, in de naoorlogse tijd was dat tot dan toe hoogstens tien. Uiteraard was ook in Helmond D’66 van de partij: de ‘thuisstad’ van de mede-oprichter, Hans Gruijters. De ‘club’ van Gruijters en Van Mierlo deed het niet slecht, met landelijk meteen 4,4% en 7 zetels. En in Helmond deden ze het zelfs nog wat beter, met 6,2%. Maar de landelijk grootste verliezer (-8 zetels), de Katholieke Volkspartij ofwel KVP, bleef in Helmond soeverein overeind met 52%.

KVP: geen absolute meerderheid meer
Ruim 9 maanden later mochten de kiezers (onder wie dus ruim 8000 ‘nieuwe’, woonachtig in de geannexeerde gebieden) opnieuw hun voorkeur uitspreken, maar nu dus plaatselijk. Je zou verwachten dat met de nog getrouwere KVP-aanhang in de dorpen rondom de Katholieke Volkspartij die 52% eerder glansrijk zou halen of overtreffen. Maar nee, de Helmondse kiezer was ‘op drift’. Als eerste grote stad in Brabant raakte de KVP haar absolute meerderheid kwijt en zakte tot een 44%. Ook de PvdA die landelijk eerder dat jaar al flink inleverde werd afgestraft en daalde van 24% in 1962 naar 18,4%. Tezamen waren deze plaatselijke coalitiepartners toch nog goed voor een ruime meerderheid, maar toch… De Christen Democratische Unie van Jongeren (een soort jongeren CDA voordat die tot stand kwam) ging nog meer terug in de kiezersgunst en hield van hun drie vertegenwoordigers er slechts één over. De voor de liberale Helmondse protestantse gemeenschap kenmerkende combinatie ARP/CHU/VVD – onder de merkwaardige, licht misleidende naam Gemeentebelangen – spon er garen bij. Onder leiding van Teun Praasterink groeide men van 8,6 tot 13,1%. Heel wat kiezers gaven verder de voorkeur aan het radicale tegengeluid van Jan van de Meulenhof en zijn CPN (van 1,7 naar 6,7%): de werkeloosheid (de een na hoogste van Nederland!), de woningnood en de verplaatsing van het bedrijf van Everts & Van der Weijden speelden daarbij mee. En de nieuwkomer D’66? Deze deed het met 8,3% weliswaar beter dan bij de landelijke verkiezing maar bleef ver onder de (eigen) verwachtingen. Het teleurstellende resultaat was mede te wijten aan de bruuske bemoeienis van Gruijters met de plaatselijke lijstvolgorde. Gruijters’ interventie ten gunste van de hoofdredacteur van de plaatselijke krant had weinig met nieuwe vormen van democratie van doen. En werd dus door de kiezers niet op prijs gesteld. Voor de liefhebbers en de statistiek hier nog de stemmenaantallen van de partijen die geen zetel haalden: de Jonge Democratische Unie (727), de Boerenpartij (501) en de PSP met slechts 188 stemmen.

Winst & wijsheid
De grote winst, achteraf gezien, was de landelijke aandacht voor deze buitengewone verkiezingen. Deze was mede ingegeven omdat het de lokale vuurdoop van D’66 was, nota bene in de voormalige geboorte- en woonplaats van een van de boegbeelden. Er verschenen reporters van buiten in de stad, landelijke fotopersbureau’s zonden hun fotografen naar de anders zo rustige industrieplaats die eerder vooral bekendheid kreeg vanwege (in willekeurige volgorde) voetbal, geweld, misdaad, carnaval en als woonplaats van de Kamervoorzitter. De nationale omroep besteedde er op de verkiezingsdag zelfs live ruim aandacht aan. Marcel van Dam gaf een analyse van de einduitslag (waarbij bleek dat de opkomende opiniebureau’s nog veel moesten leren), de presentatie was in handen van Koos Postema. D’66 leider Van Mierlo toonde zich teleurgesteld, ondanks de winst. Ook toen al probeerden verslaggevers en reporters de Helmondse kiezer te duiden: tevergeefs. Het zal wel nooit helemaal lukken, ook volgend jaar weer niet.

Stadshistoricus Giel van Hooff