De zegetocht van de geallieerden en de militaire bevrijding van de stad in twee fasen zijn in de bestaande literatuur uitgebreid be- en herschreven. Iets meer dan drieënhalve maand na de landingen op de kust van Normandië hadden de bevrijders al Helmond e.o. bereikt, een bijzonder snelle opmars. De inname van Helmond ging niet zonder slag of stoot, wellicht dat daarom de ontlading des te groter was: De Tommies die over de Deurneseweg Helmond binnentrokken werden omsingeld door een geestdriftige menigte. Even waren zelfs de Helmonders sprakeloos van ontroering en vermoedelijk ook omdat de meesten de Engelse taal niet machtig waren. Maar de internationale taal van innige dank liet zich wel spreken. De Britse troepen bleven nog geruime tijd in de stad, Helmond werd Rest Center, de oorlog duurde nog wel even voort. Zo kon de Town Major (de plaatselijke commandant van het Britse garnizoen) van Helmond nog getuige zijn van het eerste echte bevrijdingsfeest, nog geen jaar later.

Eigen bevrijding
Uiteraard was de capitulatie en daarmee de algehele bevrijding van Nederland op 5 mei 1945 ook in Helmond alom en langdurig gevierd, maar dat waren toch geïmproviseerde festijnen. Een goed georganiseerde grootscheepse feestviering zou pas recht doen aan de plaatselijke bevrijdingsdag, een gedenkwaardige gebeurtenis die de meeste inwoners dus nog volop in het geheugen stond. Volgens de plaatselijke krant ‘’speurde men In de volksziel het verlangen om, na jaren van knechting, het juk ook officieel af te schudden, om openlijk — en liefst indrukwekkend — te getuigen van zijn hartstochtelijke vreugde om het heroverde bezit der oude vaderlandsche verworvenheden.’’ Het gemeentebestuur voelde, zoals een goed bestuur betaamt, dit volksverlangen goed aan en besloot tot een officieel bevrijdingsfeest op vrijdag 31 Augustus, geboortedag van koningin Wilhelmina, ‘’de eersten verjaardag in bevrijd Nederland van, wier terugkomst in het vaderland het weerkeren der vrijheid symboliseert.’’

Een groep in de kinderoptocht bij het eerste bevrijdingsfeest, 1945. Veel groepen gebruikten symbolen van de voorbije oorlog. Zo waren er dus diverse met een vliegtuig zoals deze parachutistjes met vliegtuig mét propeller die hier in de Molenstraat opgesteld staan. Let op de straat- en gevelversiering. (Regionaal Historisch Centrum Eindhoven)

Winston en Harry wel, Jozef niet
Wel had de teruggekeerde burgemeester Moons (denkelijk op eigen initiatief maar – naar eigen schrijven – handelend namens het gemeentebestuur en de ingezetenen dezer stad) op 5 mei vier felicitatietelegrammen opgemaakt bestemd voor respectievelijk H. M. de Koningin, de Nederlandse Regering in Londen in de persoon van Minister-President Gerbrandy, de Britse eerste minister Winston S. Churchill en de Amerikaanse president H. S. Truman. De uiteraard korte tekst – overigens niet overal gelijkluidend, de Koningin bijvoorbeeld werd verzekerd van eerbied, verknochtheid en volgzaamheid (wat natuurlijk een belangrijke Helmondse eigenschap is) – besloot bij de twee buitenlandse geadresseerden met een gelukwens met de ongeëvenaarde successen van de machtige geallieerde legers. Een saillant detail is dat op dat moment ook de Russen nog onderdeel waren van de geallieerden. En sterker nog, wat velen toen al wisten of vermoedden: we hebben de bevrijding merendeels te danken aan hen. Het telegram voor Churchill bevatte nog een nadere adressering, Downing Street 10, voor Truman (met alleen zijn initialen, blijkbaar niet zo populair en bekend) kon blijkbaar Washington volstaan. Dat Stalin zich in het Kremlin ophield moge bekend verondersteld, maar blijkbaar paste een vijfde telegram niet in het denkkader.

Heul Helmond
Het eerste officiële bevrijdingsfeest dat een heel weekend duurde, werd een waar volksfestijn vooral door de actieve betrokkenheid van de bewoners in de persoon van de diverse buurtcomités die alom in de stad waren gevormd. De centrale organisatie droeg de Burgemeester over aan een Oranjecomité, grotendeels bestaande uit leden van het vooroorlogse Oranjecomité uit „Helmond Vooruit” naast vertegenwoordigers van muziekgezelschappen en enkele nieuwkomers. Dit alles onder voorzitterschap van Mr. F. J. van Thiel, toen nog vooral lokaal publiekelijk actief later kamervoorzitter en minister. De buurtcomités zorgden ondanks de eenvoudige hulpmiddelen en schaarse budgetten toch voor een complete viering waaraan zowa ‘heul’ Helmond deelnam of als toeschouwer betrokken was. De latere naoorlogse bevrijdingsfeesten werden al gauw rond de bevrijdingsdag van Helmond, 25 september, georganiseerd, los van de nationale herdenkingen. Het bleven lang grootse plaatselijke evenementen die de herinnering levend hielden. Zo was een reeks van jaren de fakkelloop een terugkerend hoogtepunt, waarbij het bevrijdingsvuur over Mierlo, Someren, Asten en Deurne — de weg die de geallieerde legers in September 1944 namen — naar Helmond werd gevoerd. Op de Markt stond een zuil waarop het bevrijdingsvuur werd ontstoken. Het programma bestond verder uit oriëntatieritten voor fietsers en motorrijders, sportfestiviteiten, concerten en openluchtbals. In 1954 – tien jaar bevrijding – omvatte het programma onder meer een vuurwerk op het terrein van het voormalige Peapark. Op de Markt vonden autoped (ofwel) step- naast driewiel- en fietswedstrijden plaats, aan de Tolpoststraat waren de meer traditionele Oudhollandse spelen als zaklopen, hardlopen met hindernissen, hordelopen en een bokswedstrijd voor jongens (de meisjes?). Een waar volksfeest, waarbij latere herdenkingen met hun beperkte deelname en formele opzet wat bleek bij afsteken, lijkt het.

Het was blijkens deze opname goed weer bij het eerste bevrijdingsfeest, ideaal voor de diverse buitenactiviteiten die op verschillende locaties werden georganiseerd zoals hier op het Willem Beringsplein bij het huidige buurthuis ’t Huukske. Wat voor spel hier wordt gespeeld is onduidelijk, helaas ontbreken naast toelichting ook kleur, geluid en geur. De bomen zijn versierd met de nationale driekleur en diverse wapenborden, verder volop groen- en andere slingers. Wat een werk is dat geweest! (Regionaal Historisch Centrum Eindhoven)

Oud-stadshistoricus Giel van Hooff