Er is dan ook vanuit Erfgoed Brabant een project onder de titel Crossroads (vooruit, onder een Engelstalige vlag, die dan staat voor allerlei nationaliteiten, mogen we aannemen). En ook het Brabants Historisch Informatiecentrum heeft op haar site recent een Lijst van Brabantse slachtoffers openbaar gemaakt die aangevuld kan worden.

Gebeiteld
In Helmond zelf hebben we onze gedachteniskapel in het Hortensiapark met daarin de namen van plaatselijke oorlogsslachtoffers, onder wie ook stadgenoten die na 1944 als gevolg van oorlogshandelingen zijn gestorven. De lijst bestaat daarbij wel grotendeels uit Helmondse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Een gevarieerde groep, van slachtoffers van oorlogsgeweld zoals een bombardement tot de Helmonders die de Holocaust niet hebben overleefd. Die groep is niet zo heel omvangrijk, maar niet omdat we in onze stad zo dapper waren en onderduikers herbergden. Helmond kende relatief weinig Joodse inwoners. Maar uitgerekend de meest bekende Joodse inwoner van voor de oorlog staat hier niet opgenomen. Dood”gewoon” omdat hij met zijn gezin juist na de Duitse inval terugging naar hun oude geboorte- en woonplaats, Mokum.

Lobe
Ik heb het over Willy Lobe, in de jaren dertig een bekende figuur in Helmond en wijde omtrek door zijn aansprekende handel en wandel. Samuel (zijn echte voornaam) Lobe kwam eind 1929 met vrouw en dochter vanuit Amsterdam naar Helmond. Hier begon hij al gauw een winkel in de Veestraat onder de naam De Werkmansvriend: wellicht te typeren als een Zeeman of Wibra voor die tijd. Maar ook met kenmerken van de Action. Willy (want onder die naam stond hij bekend) was in voor menige handel: zo verkocht hij onbespeelde Pathefoonplaten. Inmiddels was de crisis uitgebroken en de prijsvriendelijke zaak van Lobe werd een begrip. Wegens succes werd De Werkmansvriend in maart 1931 verplaatst naar een groter pand in de Molenstraat. Op nummer 194 was een ‘nog grotere keuze tegen ongekend lage prijzen’. De winkel voor Jan en alleman (dameskleding werd er niet verkocht) werd zo voor velen een vertrouwd adres. Mijn vader (geboren 1923 en ’n echte Mierlo-Houtenaar) kon zich de zaak nog goed herinneren en met hem velen van zijn tijdsgenoten. Lobe hield de naam van zijn zaak hoog, ondanks diverse faillissementen. Dat was, behalve aan het uitgebreide assortiment en de lage prijzen, te danken aan zijn neus voor publiciteit. Werklozen kregen op vertoon van hun steunkaart 10% extra korting, voor kinderen werden regelmatig wedstrijden georganiseerd met uiteraard eigen artikelen als prijs. De prijswinnaars kwamen daarbij niet alleen uit Helmond maar bijvoorbeeld ook van ’t Hout, Deurne en Beek en Donk. Of Lobe en zijn zaak ooit negatief werden geassocieerd met hun Joodse achtergrond is mij onbekend. Maar voor zover ik weet was het algemeen bekend dat Willy Joods was.

Ondergang
Het voelt wat macaber aan als Lobe adverteert dat hij tot zijn dood zal blijven stunten met goedkope prijzen. Hij gaat eind mei 1940, met vrouw Mietje Spier en dochter Rachel, via een verblijf van enkele maanden te Beverwijk, terug naar Amsterdam. De bevolkingskaart vermeldt hem daar als koopman in sigaren. Een handgeschreven aantekening boven aan de kaart meldt zijn overlijden, 15 december 1942 te Oswiecim ofwel Auschwitz. Zijn vrouw en hun dochter werden enkele dagen eerder vermoord, op 11 december, mijn geboortedag, een bevreemdend idee. Zo hebben Samuel, Mietje en Rachel geen plek gekregen in de Helmondse gedachteniskapel. Uiteraard staan hun namen wel op de lijst voor het Holocaust Namenmonument Nederland in oprichting. Wel bleven ze in de gedachtenis van ‘veul’ Helmonders. Maar omdat de herinnering met de jaren ook verdwijnt, bij deze dit papieren monumentje ofwel digitaal document (dat dankzij de Weblog nog wel even leesbaar blijft). Is er ergens nog een kleerhanger of een jas met een etiket van De Werkmansvriend bewaard gebleven?

⬆ Willy Lobe – vermoedelijk in de Veestraat – bij zijn auto waarvan het kenteken in 1930 op zijn naam kwam te staan (Collectie Giel van Hooff).

⬇ Enkele van de opvallende advertenties van Lobe in het regionale dagblad De Zuid-Willemsvaart. De Werkmansvriend was achtereenvolgens ook getrouwd met W.Eltevreden, S.Potprijzen en K.Oopjes.

Stadshistoricus Giel van Hooff

Met dank aan Jeroen Koppes, Lia van Zalinge-Spooren en www.delpher.nl