Er is in de twintigste eeuw heel wat gemarchandeerd met deze Aa. Ze hebben hem aanvankelijk goeddeels gekanaliseerd, want rechttoe-rechtaan was wel zo gemakkelijk, vond men lange tijd. Kronkelen oftewel meanderen (een woord dat afgeleid is van de naam van de kronkelende rivier de Maiandros in Klein-Azië) leverde ook maar landverlies op, want het maakte de indeling van weilanden onpraktisch. Pas later kwam er weer oog voor de schoonheid van de kronkeling en ontdekte men dat kronkelingen ervoor zorgen dat het water langer vastgehouden wordt, wat uitdroging van gebieden kan voorkomen.
Het belangrijkste vergrijp dat ten aanzien van de Aa is gepleegd, is dat ze hem als een ongewenste vreemdeling hebben verbannen uit de binnenstad van Helmond. Aanvankelijk stroomde de Aa er dwars doorheen. En wat is er nu mooier dan een stromend riviertje door het centrum van je stad? Maar de Aa in Helmond was sterk vervuild. Niet door eigen schuld natuurlijk, want water doet zichzelf geen kwaad. Nee, de textielindustrie gaf het water soms de gekste en meest verstikkende kleuren. Er werd bovendien van alles in gekieperd, want de kringloopwinkels moesten nog worden uitgevonden. Het water ging stinken. En wat een visitekaartje – een woord dat met ‘vis’ begint – had kunnen zijn, werd een bewijs van afkeuring.
Er werden maatregelen genomen. Terwijl men ongeveer gelijktijdig een autoweg dwars door de stad aanlegde, bonjourde men de Aa de stad uit en kwam er een straatje voor in de plaats dat de Oude Aa ging heten. Geen lelijk straatje, helemaal niet. Er zit zelfs een prachtige boekhandel. En er is een kunstzinnig streepje water aangelegd dat aan de echte rivier de Aa moet herinneren. Maar die echte Aa, schoon en met de kleur van water, was natuurlijk vele malen mooier geweest. Flaneren langs de boulevard van de Aa in het centrum van Helmond. Wie had dat niet willen doen of op z’n minst willen kunnen zeggen? Nu ligt er even verderop, in datzelfde centrum een dode tak van een kanaal, de Zuid-Willemsvaart, want ook die is om de stad geleid; je zou bijna zeggen ‘om de tuin’. Het was altijd een fenomenaal gezicht: schepen dwars door de stad. Maar ja, het betekende oponthoud voor openstaande bruggen. En oponthoud daar hebben we een broertje aan dood. Gelukkig is het water van de dode tak van de Zuid-Willemsvaart er nog wel. En je ziet hoeveel volk het trekt. Als het bij mooi weer ergens vol zit in Helmond, is het op de terrassen langs de Zuid-Willemsvaart. Honderd meter verder stroomde ooit de Aa, twee letters slechts – Aa – die we ook gebruiken als we onze verbazing uitspreken.

Wim Daniëls

(Uit: Groeten uit Brabant, verschijnt 19 april)