Tuerlings: Kunst, een duivels dilemma
De kunsten, een breed en subjectief begrip, onlosmakelijk verbonden met de menselijke cultuur. De een denkt bij de kunsten aan een schilderij in het Rijksmuseum, de ander aan ballet en weer een ander aan draaiorgels.
Ondanks het enorm brede spectrum aan zaken die je onder kunsten of cultuur kunt scharen, is er één gemene deler. Dat kunst en cultuur toegevoegde waarde hebben voor de samenleving, daar is men het wel over eens. Maar wat die waarde is? In een samenleving die meer en meer onder economisme gebukt gaat, wordt steeds vaker een kosten-batenanalyse gemaakt. Cultuur kun je verstevigen, maar ook ondermijnen en economisme is fataal voor die menselijke cultuur. Het is ironisch dat twee van de factoren die ons tot mens maken, die ons onderscheiden van dieren, zo slecht met elkaar door één deur kunnen. Een duivels dilemma dus.
Druk je de toegevoegde waarde van een dansvoorstelling of een beeldhouwwerk uit in emotionele impact? In geld? In inspiratie voor anderen en in de boost voor de werkgelegenheid? En hoe meet je die toegevoegde waarde vervolgens? Een schilderij uit het Rijksmuseum heeft meestal wel een prijskaartje, afhankelijk van de naam die onder het schilderij staat. Zo brengt een Van Gogh enkele tientallen miljoenen op. Als uiteindelijk blijkt dat het helemaal niet van de meester zelf is, maar van een leerling, keldert de waarde tot ver onder het miljoen… Het gaat daarbij dus niet meer om het object zelf, maar om het jasje eromheen. Dat heeft niets met kunst te maken. Bij een dansvoorstelling wordt die waardebepaling een stuk moeilijker. De totale opbrengst van alle verkochte kaartjes voor alle uitvoeringen? Verdwijnt de waarde van zo’n voorstelling na de laatste uitvoering? De impact blijft van kracht, maar die is niet te meten en al helemaal niet in geld uit te drukken. Wanneer je in een kosten-batenanalyse wel de kosten maar niet de baten kunt becijferen, is het in tijden van bezuiniging een makkelijke prooi.
Moeten we er dan maar van af willen stappen? Nee natuurlijk niet en dat kan ook helemaal niet. Wel moeten we af van het idee dat het een financieel uit te drukken waarde moet hebben. De baten zijn niet meetbaar maar dat wil niet zeggen dat ze er niet zijn. Kunst en cultuur zijn bij uitstek beleidsterreinen die bijdragen aan het welzijn van burgers, de ontwikkeling van jongeren, economische innovatie en een stimulerend woon- en werkklimaat. Deze zogenaamd linkse hobby heeft ook positieve impact op zaken die aan de andere kant van het spectrum zeer gewaardeerd worden.
Investeer je in zaken waarvan het rendement direct terugvloeit op de bankrekening? Of investeer je in zaken waarvan het rendement terugvloeit in de samenleving? Geld kun je maar één keer uitgeven. Als daar te weinig van is, kun je dus niet om bezuinigingen heen. In Den Haag lijkt de balans op het gebied van de kunsten regelmatig door te slaan naar minder, minder, minder, zowel inhoudelijk als in de vorm. In Helmond wordt hopelijk ook de komende vier jaar weer door een andere bril gekeken en blijft met name de inhoud overeind. Het gaat bij kunst toch om het object zelf, en niet om het jasje eromheen…
Deze algemene column over een algemene denkrichting focust zich niet op Helmond. Daarover in een volgende column meer! Ik neem daarin jullie reacties en suggesties dan graag mee.
Thomas Tuerlings
Burgercommissielid GroenLinks
14 reacties:
Ik ben het volledig eens met de strekking van de boodschap en zie uit naar de vertaling op Helmonds lokaal niveau.
Economisme, wat een jeukwoord is dat toch. Die schilderijen die meer waard worden is wel een van de verdienmodellen die onze musea drijvend houden, dus erg rouwig kan ik daar niet om zijn.
De schuld ligt helemaal niet bij “economisme”, maar bij de prioriteiten die wij stellen als samenleving en de kosten die dat met zich meebrengt. Als we naar het huishoudboekje van onze staat kijken, dan gaat 75 miljard naar zorg, 79 miljard naar werk en inkomen en 34 miljard naar onderwijs, cultuur en wetenschappen. Nog geen half miljard van die 34 miljard gaat naar musea. Als je binnen die budgetten met geld wil schuiven dan kan dat gewoon, maar dan moet je dat wel even elders vandaan halen.
“Economisme” is een frame dat alle keuzes die niet tot de prioriteiten van Groen-Links behoren bombardeert tot koud en berekenend. Alsof het zo efficient mogelijk inzetten van geld en middelen iets slechts zou zijn. Alsof het altijd nodig is dat immateriele waarden in geld beloond zouden moeten worden. Als geld niet voldoet, verzin dan een parallel tweede systeem dat wel leidt tot beloning van die taken die je graag vervuld zou willen zien. Er zijn genoeg voorbeelden van alternatieven voorhanden, van LETS systemen tot het belonen van uitkeringsgerechtigden voor vrijwilligerswerk.
Welja. Als iets onbetaalbaar is dan haalt mijnheer van Geel altijd zijn bijstandsslaafjes weer van stal. Die doen wel even gratis wat normaal gesproken betaald zou moeten worden. Welke positie zou mijnheer van Geel gehad hebben op een 19e eeuws katoenplantage? Leuke vraag voor de weblogquiz.
Overigens lees ik in het stuk van Tuerlings eigenlijk vooral dat kunst niet kunstmatig duur hoeft te zijn. Dat kunst niet noodzakelijk van gevestigde namen uit de kunstwereld hoeft te komen. Als voorzet voor het stuk dat hij over kunst in de Helmondse situatie gaat schrijven zou ik dan ook willen voorstellen om bij aanbestedingen voor kunst je als gemeente eens open te stellen voor álle kunstenaars. Dus ook voor hen die nog geen naam en faam hebben opgebouwd, en voor hen die geen warme contacten met wethouders en raadsleden onderhouden! En betrek daar de inwoners van Helmond ook eens bij! Wat vinden zij mooi? Of vindt het college hen te boers en volks om daar over mee te beslissen? Net als dat mijnheer van Geel uitkeringsgerechtigden te minderwaardig vindt om hen loon te betalen.
@Arve Omic op dinsdag 11 juli 2017 om 12:03:
Iets terug doen voor de geldelijke ondersteuning die je ontvangt is geen slavernij Arve, dat is goed fatsoen. Zolang het maar in verhouding staat tot de geleverde inspanning en er sprake is van keuzevrijheid in de te leveren inspanning is er niets aan de hand. Dat vergelijken met slavernij is niet alleen kolderiek, maar ook nogal beledigend richting de slachtoffers van echte slavernij wereldwijd.
Wat betreft het publiek te laten bepalen wat kunst is, dat is lastig. Dan is een concert van Coldplay namelijk kunst, want dat trekt als cultuuruiting immers de meeste bezoekers. De rol van de overheid in kunst en cultuur is denk ik vooral het bevorderen van de diversiteit in kunst- en cultuuruitingen, los van de populariteit. De populaire variant weet zichzelf wel te redden, maar sommige stromingen zijn misschien wat minder toegankelijk, maar wel een verrijking van het cultuurlandschap. De gemeente zou zich m.i. zich dus moeten toeleggen op een meer divers aanbod. Maar ook de pijlers in het cultuurbeleid (museum, speelhuis, kunstkwartier en cacaofabriek) zouden veel meer aangesproken moeten worden op de diversiteit in hun aanbod. De kunst is het vinden van een juiste balans tussen populair en niche, zodat er wel rendabel gedraaid kan worden, maar de rol van aanjager niet verwaarloosd wordt.
@Michiel van Geel op dinsdag 11 juli 2017 om 14:06:
Het is ook van goed fatsoen om mensen die arbeid verrichten met een eerlijk loon daarvoor te belonen in plaats van met een schamele uitkering. U staat een klassieke slaaf-meester klasse voor waarin de ene klasse het recht heeft om rijkelijk beloond te worden voor inspanningen en de andere klasse de plicht heeft zonder eerlijke beloning zich in te spannen. Ik ben er dan ook van overtuigd dat de slachtoffers van de werkelijke dwangarbeid die u voorstaat zich zeker niet beledigd zullen voelen door mijn woorden.
@Arve Omic op dinsdag 11 juli 2017 om 19:33:
Bijstand is 70% van het minimumloon voor een alleenstaande. Als iemand dan maar 3 dagen in de week hoeft te werken voor die uitkering, dan ontvangt hij dus meer dan het minimumloon per gewerkt uur. Is er dan nog steeds sprake van slavernij? Of van een eerlijke tegenprestatie voor een beloning? De mate van herverdeling is een separate discussie wat mij betreft. Het gaat hier om het principe of iemand gevraagd kan worden om iets terug te doen als hij iets ontvangt. Dat in ons belastingsysteem de lasten steeds meer van de werkgevers naar de staat en de werknemers zijn verschoven is eveneens een punt van zorg, maar wel een punt dat hier m.i. niets mee te maken heeft, want daar hebben de werkenden op minimumloon niveau net zo goed last van.
Overigens vallen juist kunstenaars in de niche categoriën in de huidige situatie vaak tussen wal en schip. Van hen wordt verwacht dat zij commercieel als ZZPer hun broek ophouden, terwijl de kunststroming waar hun passie naar uitgaat dit vaak niet toestaat. Het gevolg is dat veel van hen zich zijdelings gaan bezighouden met allerlei projecten die puur bedoeld zijn om subidie veilig te stellen. Alles om tegelijkertijd zich met hun passie bezig te kunnen houden. De cultuurfondsen bieden hier enig soelaas, maar dat leidt dus onvermijdelijk tot de “warme contacten” die je eerder noemde. Wat we missen is dus een stabiel minimum voor kunstenaars zoals de WWIK die door de VVD zo rücksichtlos is afgeschaft.
@Michiel van Geel op dinsdag 11 juli 2017 om 23:32:
Bijstand is net genoeg om in leven te blijven. Is het een gunst dat iemand in leven mag blijven?
@Sander Lam op dinsdag 11 juli 2017 om 23:56:
De samenleving heeft de morele plicht om je niet te laten creperen. Daar staat tegenover dat het de morele plicht van ieder mens die profijt trekt uit de samenleving om zelf ook een bijdrage te leveren. Je kunt niet verwachten dat je iets ontvangt zonder tegenprestatie zonder dat je scheve blikken krijgt van anderen die wel elke dag een inspanning leveren om iets te ontvangen. Sterker nog, dat verschil tussen inspanning en ontvangsten is ook de primaire reden waarom er zoveel draconische anti-fraude maatregelen zijn. Maar laten we niet te veel afdwalen van het onderwerp, het gaat hier over kunst en cultuur.
@Michiel van Geel op woensdag 12 juli 2017 om 09:12:
U vraagt 3 dagen arbeid (=60% fte) van iemand voor 70% van het minimumloon (bij 100% fte). Waarom dan niet opteren voor een volwaardig parttime dienstverband?! Blijkbaar wilt u mensen niet uit de bijstand hebben maar wilt u een minderwaardige onderklasse behouden die zich onderscheidt van een meerderwaardige klasse met meer rechten (CAO e.d.) en minder verplichtingen (controle e.d.). Kortom wilt u blijkbaar wel degelijk een vorm van een slaaf-meester onderscheid handhaven.
Verder heeft u het over de morele plicht van mensen om een tegenprestatie te leveren voor getrokken profijt. Waarom opteert u dan niet voor een tegenprestatie bij bijvoorbeeld de hypotheekrenteaftrek?
Maar laten we inderdaad weer terugkeren naar het onderwerp; Kunst. Politiek kunstenaar Michiel van Geel probeert hypocriete en amorele politiek tot kunst te verheffen.
@Arve Omic op woensdag 12 juli 2017 om 10:04:
Het is niet de taak van de overheid om iedereen gedwongen in dienst te nemen en werk voor hen te verzinnen. We wonen hier niet in Oost-Duitsland of Soviet Rusland. Het zou u overigens sieren om mij geen woorden of denkbeelden in de mond te leggen die uw subjectieve kijk op dit onderwerp verraden. De belangrijkste reden om juist een afdoende tegenprestatie te vragen is om meer balans te brengen tussen inspanning en ontvangsten, zodat de controle overboord kan. Wat betreft voldoen aan de CAO, dit is reeds bij wet voorzien.
Wat bij dit soort discussies altijd ondergesneeuwd raakt is dat de overheid niet een op zichzelf staande entiteit is waar we geen grip op hebben, maar een resultaat van de collectieve keuzes van de totale groep. Aftrekposten zoals de hypotheekrenteaftrek passen daarbij in het totale stelsel van inkomensherverdeling (en in dit specifieke geval worden vooral de banken er blij van). Het gros van de mensen dat het ontvangt levert al een inspanning om aan hun centen te komen. Hetzelfde geldt voor tal van andere toeslagen overigens.
En nogmaals, die herverdeling of wat nu precies het bijstandsniveau zou moeten zijn is echt een aparte discussie.
@Michiel van Geel op woensdag 12 juli 2017 om 14:20:
Nee, maar het is wel de taak van de overheid om af te zien van mensenrechtenschendende dwangarbeid, en het is ook de taak van de overheid om mensen voor gedane arbeid naar behoren te belonen, en dus niet vanuit een bijstandsuitkering.
Ik leg u verder geen woorden of denkbeelden in de mond. Ik vertaal alleen uw eufemistische taalgebruik naar wat er werkelijk gezegd wordt en laat zien wat de implicaties zijn van hetgeen door u gesteld wordt. Dat dat u vervolgens in een immoreel daglicht stelt komt voor uw eigen verantwoording.
Wat dat betreft, om terug te keren bij het onderwerp kunst, lijkt me zoiets wel passende kunst om in Helmond te plaatsen: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/56/Slavernij_monument_oosterpark.jpg. Opdat mijnheer van Geel regelmatige herinnerd zal worden aan de principes van het beleid dat hij voorstaat.
@Arve Omic op woensdag 12 juli 2017 om 16:08:
Hoe mensonterend is het dat bij de oogst seizoensarbeiders uit oost europa ingezet worden tegen stuksprijzen? Hoe mensonterend is het dat in de zorg medewerkers opgejaagd worden tegen een laag loon? Hoe mensonterend het ingericht wordt heb je als samenleving zelf in de hand. En als gemeenten daar te ver in gaan (en dat gebeurt), dan zijn er belangenorganisaties en de rechter die dat corrigeren. Die geeft dan bijvoorbeeld aan dat de gemeente moet onderbouwen dat er sprake is van een win-win situatie of dat de gemeente voldoende keuzemogelijkheden of variatie in niveau van de werkzaamheden moet inbouwen. Dat gemeenten dat zelf niet inzien is natuurlijk schandalig, maar dat doet geen afbreuk aan het principe zelf.
Om het op de kunst te betrekken, hoe mensonterend is het dat we aan de ene kant wel de waarde van een diverse en onortodoxe kunstgemeenschap zien voor de reuring en aantrekkelijkheid van de stad, maar tegelijkertijd niet de faciliteiten en ondersteuning bieden voor jonge kunstenaars en hen van een hongerloontje rond laten komen tot ze misschien ooit doorbreken?
Jeder Mensch ist ein Kunstler. Aldus Joseph Beuys. Kunst en Cultuur politiek of verhandelbaar maken is een groot dogma. Ik zou het graag wat vereenvoudigen. Kunst en Cultuur gaat over anders leren kijken, leren zien en ervaren. Over plezier beleven in deze zoektocht, alleen of met anderen. Graag zo laagdrempelig mogelijk. Het hoeft niet veel te kosten maar moet wel gestimuleerd worden. Liefst vanaf een zo jong mogelijke leeftijd. Borgen in het onderwijs en borgen in de samenleving. Hoeveel dat mag, moet kosten? Onbetaalbaar. Nooit genoeg.
@Thomas Tuerlings
Graag zou ik in de volgende column horen hoeveel gemeenschapsgeld GroenLinks vindt dat er bij een Speelhuis-voorstelling mag.
Een aantal jaar geleden hoorde ik van een cultuurambtenaar dat er bij sommige voorstellingen soms wel een paar honderd euro bij moet. Pér verkochte stoel wel te verstaan! Toen ik een beetje vergoelijk zei dat de verkoop soms kan tegenvallen, zei die meteen: nee hoor dat weet het Speelhuis voor het seizoen al. Ze zijn dan al heel blij als er twintig kaartjes worden verkocht bij als ik het me goed herinner opera en ballet. Een culturele instelling moet volgens hem een divers scala aan voorstellingen brengen voor ieder wat wils.
Dat kost dus veel geld waarvan ik denk: dat kan beter naar andere cultuur.